«Ýeke söz ynsanyň pikirini üýtgedip biler. Ýeke duýgy ynsanyň durmuşyny üýtgedip biler. Ýeke adam ynsanyň özüni üýtgedip biler».

Gündogar edebiýatyna «Paýhaslar hazynasy» diýip baha berýärler. Munuň özi ýöne ýerden däl. Al Faraby, Al Horezmi, Ibn Sina, Sagdy, Omar Haýýam... ýaly ägirtleriň islendiginiň ady agzalanda, pähim-paýhas ummany göz öňüňe gelýär. Her biri aňyrsy görünmeýän umman bolan şeýle ägirtleriň aýdan sözleri bolsa durmuşyň islendik menzilinde bize ýol görkeziji şamçyrag bolýar.

Kalplara gözellik çaýýan pikirler baradaky gürrüňi gündogar halklarynda ýörgünli bolan «Ýylgyryp bilmeýän adam söwda bilen meşgullanmaly däldir» diýen sözden başlasak dogry bolar. Sebäbi gündogar halklarynyň birek-birege, bu barlyga garaýşyny suratlandyrýan bu sadaja sözler dünýäni ýylgyryp görke getirip bolýandygyny her birimiziň aňymyza guýýar. Bu pikir ibn Tufaýlanyň: «Ähli gowy zatlary ýüregiňe ýaz, erbet zatlary — suwa» diýen pähiminde-de özboluşly öwrümler arkaly gaýtalanýar. Akyldar beýle diýmek bilen bize ýüregi ýaramaz ýatlamalar bilen hapalap, ýaralap ýörmeli däldigimizi ýatladýar. Ol ýene-de: «Ähli zadyň diňe ýagty tarapyny görmäge çalyş. Eger şeýle tarapy ýok bolsa, onda tä ýagtylýança, onuň garalan ýerlerini süpürip çyk» diýýär.

Gahara gahar bilen jogap bermekden saklanyp bilýän adamyň hem özüni, hem garşysyndakyny halas edýändigi baradaky pikir gündogar akyldarlarynyň köpüsinde dürlüçe görnüşde getirilýär. Muňa mysal hökmünde Ibn Ruşdanyň: «Betbagt kişini bagtly etmekden uly bagt ýokdur» diýen sözlerini getirmek bolar.

«Ýyllaryň tär edip bilmeýän gözelligi barmy?» diýip, Lukman Hekimden sorapdyrlar. Ol: «Bar. Kalp gözelligi» diýip jogap beripdir. Ynsan dünýäsiniň, kalbynyň çuňluklaryna göz ýetirmek ýok. Edil şonuň ýaly-da ömrüni kalplara syýahatda geçiren ynsanlaryň paýhas gerimine çäk ýok. Olar adama baha berenlerinde-de hiç bir zatda çäklendirmä orun goýanoklar: «Ýeke söz ynsanyň pikirini üýtgedip biler. Ýeke duýgy ynsanyň durmuşyny üýtgedip biler. Ýeke adam ynsanyň özüni üýtgedip biler». Diýmek, bu durmuşyň özi yzygiderli öwrenip ýörmeli mekdep. Islendik menzilde öwrüme taýýar bolmaly ýol. Ol öwrümlerden dogry ýol tapmak bolsa ynsanyň özüne bagly. Şonuň üçinem ýollaryň içinden dogrusyny, pikirleriň içinden gereklisini, sözleriň içinden arassasyny saýlamagy başarmaly. Bu barada Gündogarda şeýle diýilýär: «Hakykat ýakymly bolman biler. Edil şonuň ýaly, ýakymly sözlerem hakykat bolman biler». Diýmek, biziň iň uly borjumyz — nesillere sözleriň içinden ýakymlysyny däl-de, hakykysyny saýlamagy öwretmek. Bu gürrüňi Al Horezminiň: «Terbiýäniň miwesi — akyl, bilimiň miwesi — ýagşylyk», «Öz meýline girýänler üçin sahylyk gapysy hemişe-de açykdyr» diýen sözleri bilen jemläsim geldi.

Goý, dünýä ynsanlary birek-birege ýagşylyklary sahylyk bilen eçilsin!

Bibijemal MUHAMMEDOWA,
Aşgabat şäherindäki daşary ýurt dillerini
çuňlaşdyryp öwredýän ýöriteleşdirilen
74-nji «Bagtyýar nesiller» orta mekdebiniň müdiri.
"Edebiýat we sungat" gazeti, 03.11.2023