Nurana keşpli gudrat (hekaýa)
Baharyň ajaýyp gijesinde ýuwaşlyk bilen ýagýan ýagşyň topraga goýýan yzyna äpişgeden syn edip oturyşyma, akyldar şahyrymyz Magtymgulynyň şu goşgy setirleri biygtyýar hakydamyň gapysyny kakdy:
Ýeriň, gögüň, arşyň-kürsüň subhany,
Rehm eýleýip, ýagmyr ýagdyr, soltanym!
Bu setirler meniň köpden bäri ýazmaga hyýallanyp ýören pikirlerimi kagyza geçirmegime sebäp boldy.
...Men ol wagtlar orta mekdebiň soňky synpynda okaýardym. Günlerde bir gün türkmen dili we edebiýaty mugallymymyz Esen Çaryýew ählimizi jemläp, obamyzdan uzak bolmadyk Magtymguly Pyragynyň okan Idris baba medresesine gezelenje äkitjekdigini aýtdy. Elbetde, biz bu habara diýseň begenipdik. Çünki ol ýere öň gidip görsegem, ählimiz jem bolup entek gitmändik. Şeýlelikde, gitmeli günümiz hem gelip ýetdi. Biziň barymyz jem bolup, Esen mugallymyň ýolbaşçylygynda Gyzylaýaga tarap ugradyk.
Awtobus sähel salymyň içinde Idris baba medresesiniň öňünde saklandy. Idris baba medresesi we onuň öňündäki goja şatut bizde uly gyzyklanma döretdi. Onda daňlyp — goýlan ençeme ýaglyklara seredip durşuma, mugallyma ýüzlendim:
— Mugallym, bu tut barada bize gürrüň beräýseňiz!
— «Ony Nyýazguly halypa ekipdir» diýen gürrüň bar. Bu ýerde adamlar özleriniň göwün islegleriniň amala aşmagyny arzuwlap dileg edýärler. Idris baba, Nyýazguly halypa, Magtymguly Pyragy ýaly akyldarlaryň, öňdengörüji welileriň aýak tozlary siňen toprak bihal däldir.
Şol wagtam bu ýere daşary ýurtly jahankeşdeleriň topary geldi. Olar mugallym bilen gadyrly salamlaşdylar we gürrüň etdiler. Olaryň ýanyndaky terjimeçi ýanyndakylaryň diýýän zatlaryny terjime edýärdi. Jahankeşdeler medresäniň daşyndan birnäçe gezek aýlanyp, onuň gurluşy bilen içgin gyzyklandylar, soň içine girip gördüler. Olaryň arasyndan inçemikden uzyn boýly, bugdaýreňk zenan ol ýerden ugramazlarynyň öňüsyrasynda:
— Siziň bagtyňyz getiripdir. Çünki keramatly ynsanlaryň ýaşap öten topragynda ýaşamak diýseň uly bagt — diýip, ýylgyryp durşuna dillendi.
Biz olar bilen hoşlaşyp, zyýaratymyzy dowam etdik. Medresäniň içinde hem dilegler etdik. Mugallymymyz bize Magtymguly barada ençeme gyzykly gürrüňleri aýdyp berdi. Gaýtmaga hyýallananymyzda bolsa men hem ol ýerdäki tuda bir ýaglyk daňyp, Magtymgulynyň dogduk obasyna baryp görmegi dileg etdim...
Aradan birnäçe gün geçenden soň Esen mugallym meni ýanyna çagyryp, ýaşlar gazetinde Magtymgulynyň doglan gününiň 300 ýyllygy mynasybetli döredijilik bäsleşiginiň yglan edilendigini habar berdi-de, maňa-da şol bäsleşige gatnaşmagy maslahat berdi. Onuň teklibine men tolgunmakdan we begenmekden ýaňa ýaýdanjyrap durşuma:
— Ynamyňyza sag boluň, mugallym! Ýöne... — diýip dymdym.
— Ýönesi näme?!
— Men başararmykam, mugallym?!
— Men seniň zehiniňe ynanýan. Özüň hem ynan! Ynam ýok ýerinde hiç bir zadam wysal bolmaz. Öňüňde tutuş bir aý wagtyň bar. Bäsleşige gowy eser taýynlagyn!
—Bolýar, mugallym. Ynamyňyzy ödejek bolaryn! — diýip, otagdan çykdym. Şol günden soň bütin oý-pikirim ýazmaly eserim barada boldy. Bäsleşige Magtymgulynyň Idris baba medresesine gelşi barada hekaýa ýazyp tabşyrdym. Şol günlerdäki ýüregimiň howsalasyny nämä deňejegimi bilemok. Tolgunmaklyk duýgusyny özüme hemra edinip, günde bäsleşigiň jogabyna garaşyşym hiç wagt hem ýadymdan çykmaz. Edil şol günlerde hem goňşymyz Meret aganyň atamyň ýanyna gelende: «Ünsli seretseň, Magtymgulynyň dogduk mekanynda, dagyň üstünde onuň keşbi görünýärmiş» eden gürrüňi meni özüne çekdi. Kän wagt geçmänkä hem bäsleşigiň jemi jemlenip, bäsleşigiň ýeňijileriniň biri bolandygym baradaky we ýeňijileri sylaglamak dabarasynyň Magtymguly etrabynda geçiriljekdigi hakyndaky çagyryş habaryny aldym. Şol gün begenjimden ýaňa aýagym ýere degmändi.
Bu hoş habary dessine Esen mugallyma ýetirdim. Ol bu habara özümden beter begendi.
Men bäsleşikde ýeňiji bolandygyma-da begenýärdim welin, Magtymgulynyň dogduk obasyna baryp görjekdigime has-da begenýärdim...
Şol gün awtobusda gidip barşymyza gözüm daş-töweregimdedi. Magtymguly etrabynyň çägine girenimizde has-da tolgundym. Ahyry ýanymda oturan gyza ýüzlendim:
— Şu töwereklerde dagda Magtymgulynyň keşbi görünýärmiş diýip eşitdim welin, şol ýer uzakdamy?
— Häliden bäri daş-töwerekden gözüňi aýyrman gelýäň welin, bir sebäbi bar ekeni. Ol ýere baranymyzda özüm görkezerin — diýip, gyz ýylgyrdy. Köp salym geçmänkä-de:
— Hana, şol ýere seret. Siňeräk seretseň Magtymgulynyň keşbi mesaňa bolup durandyr — diýip, maňa ýüzlendi.
Ilki gözüme ynanmadym. Dogrudan-da, Magtymgulynyň keşbi dag belentliginde howalanyp durdy. Ynha, şol keşp! Görmegi arzuwlan keşbim! Ol, hyýalymda däl. Bu—hakykat! Durup bilmän:
— Beýik akyldaryň daglardaky keşbi! Gudratyňyza döneýin, Pyragyny gören beýik daglar! — diýip, şatlygymy içime sygdyryp bilmedim. Şol pursadam, asmandan ýagyş damjalary seçelenip başlady. Yzymyzda oturanlaryň biri seslendi:
— Nur ýagýar, bereket ýagýar.
Onuň sözüni başga biri alyp göterdi:
— Magtymgulynyň dogduk obasyna golaýlabersek asmanam nuruny eçiliberendir görseň.
Ýagyş birenaýy şybyrdap, görnüşi täsin keşbe getirdi. Bu pursatda akyldar şahyryň:
Ýeriň, gögüň, arşyň-kürsüň subhany,
Rehm eýleýip, ýagmyr ýagdyr, soltanym! —
diýen setirleri gulagymda ýaňlanyp giden ýaly boldy. Meniň didelerimden begenç gözýaşlary akýardy.
— Eý, akyldar, seniň gadamyň düşen toprak, hakykatdan hem gudrat! — diýip pyşyrdadym we öz goşgularynda erkana, asuda, bolelin durmuşy arzuwlap öten akyldaryň göýä diýersiň «Bu zamanaň, döwletiň gadyryny biliň!» diýýän dek bakýan keşbine seredip durşuma, şeýle keramatly şahyryň ýaşap geçen döwletinde, şeýle gözel we parahat durmuşda ýaşaýandygym üçin ýene bir gezek şükür etdim...
Merjen PAKYROWA,
Türkmen döwlet neşirýat gullugynyň Neşirýat-çaphana
orta hünär okuw mekdebiniň talyby.
"Garagum" žurnaly, 03.08.2023